Yüreğir Boyu

 

Yüreğir boyunun Divân-ı Lügati’t-Türk’e göre tanımlanmış tamgası.

Yazılımı ve söylemi üregir, üreğir, üreğil, yüregir, yüreğir, yüreğil diye değişebilen Yüreğir boyu, yirmidört Oğuz boyundandır. Sol kol, Üçoklara bağlıdır. Dağhan’ın Salur, Eymür, Alayund ve Yüreğir adlı dört oğlundan; Yüreğir’in adıyla anılır. Kuşu (Uç) kuşu, (sünukü) etten payı sol umacadır. Sol umaca, sağ kalça (sağrı) kısmıdır. İşareti üçok ve bir yaydır. Bu işaret aynı zamanda Oğuzlarda( Yabgu) işaretidir. Boya Ebulgazi’de ise; Üregir ismi ile rastlamaktayız. Boyun anlamını “iyi iş yapan” ongununu ise “atmaca”[1] olarak verir.

Kayı, Yazır, Avşar ve Yüreğir boyları Oğuz Yabguları çıkarmış boylardır. Yüreğir boyu üçok kolundan yabgu çıkaran tek boydur. Aral gölüne dökülen Seyhun ve Ceyhun ırmaklarının arasındaki verimli bölge eskiden Yüreğir-Yüreğil diye anılırdı. İki nehir arası diye de anılan bu bölgeye Yüreğir-Yüreğil denilmesi, Yüreğir boyunun kışlağı olmasındandır.[2]

Çukurova’da (Adana) Seyhan ve Ceyhan ırmakları yanyana akarlar. İkisinin arasındaki ovaya Yüreğir ovası denir. Yüreğir boyu, Seyhun ve Ceyhun ırmaklarının adlarını buraya getirmiştir. İki kırmağa Seyhan ve Ceyhan adlarını verip; arasında kalan ovaya Yüreğir ovası demişlerdir. Burası Yüreğir ve birlikte gelen Salur, Kınık ve Bayındır boylarının yurdudur. Bugün bu ova Yüreğir diye anılmaktadır.[3]

Yüreğir, Seyhan ve Ceyhan’ın adlarını Çukurova’ya taşıyanlar sonuçta Üçoklu Oğuz boylarıdır. Yüreğirler, Kınık, Bayındır ve Salur boylarıyla birlikte bölgeye on ikinci yy öncesinde gelmişler. Ramazan Bey Yüreğirlerin ve Üçokların başıdır. O günlerde Mısır Kölemen devleti adına Dulkadır oğlu Karaca beğ, bölgeyi yönetmektedir. 1352 ‘de Kölemenlere, başarısız bir isyana karışmıştır.[4]

 Üçokların başı Ramazan Bey, bölgeye Türkmen emiri yapılmıştır. Adana ve yöresinde Ramazanoğlu Beyliği tarih sahnesine böyle çıkmıştır. Bölge, 1516-17 yıllarında Mısır Seferi sırasında Yavuz Sultan Selim tarafından Osmanlı toprağına katılmıştır. O vakte değin, Karamanlı, Kölemenli ve Osmanlı arasında çekişme konusuydu. Ancak bölgenin gerçek egemeni Üçoklar ve Varsaklar’dı.

Yüreğir, üreğir adları Türkiyenin çeşitli yerlerinde köy, mahalle, yöre ve ekinlik adı olarak elliye yakın sayıda geçmektedir. Adana’da Yüreğir ovası, Kastamonu’da (6) köy, Hamideli’nde (4) köy, Antalya-Teke’de (4 ) köy, Sıvas (3), Bozok (3), Afyon (3), Canık (3), Amasya (2), Menteşe (2), Trabzon’da 1 köy gibi dağılım gösterir.[5]

XVI. yy da Trabzon’daki Yüreğir yöresi ve nahiyesi Karaburun ile İsmail Bey’in güneyindeki Boğalı köyünden başlayıp batıda Boyunoğun köyüne kadar uzanan ince-uzun bir araziyi kapsarmış. Bu bölgede on üç köy varmış. Bu bölgenin batı ucunda Aşağı Boynuyoğun ve Yukarı Boynuyoğun adıyla iki köy adı geçer Türkiye’de Boynuyoğun adını taşıyan bir köy halen Adana-Yüreğir’dedir. Hatay-Altınözü’de Boynuyoğun köyü vardır.[6]

Yeni il’in (Sivas) eski kayıtlarında Boynuyoğun boyunun adı sık sık geçmektedir. Günümüzde Üreğil adıyla Ankara-Beypazarı, Bursa-Orhangazi’ de iki köy; Yüreğil adıyla Denizli-Dazkırı ve Acıpayam ilçelerinde; Kayseri Merkez ilçede birer köy adı geçer. Yüreğir adıyla Adana-Seyhan’da bir yörenin-ovanın adı geçmektedir.[7]

---

[1] Ebulgazi Bahadır Han, a.g.e., s.51.

[2] Sümer, a.g.e., s.337.

[3] Hacaloğlu, a.g.e., s.119.

[4] Sümer, a.g.e., s.337.

[5] Sümer, a.g.e., s.338.

[6] Hacaloğlu, a.g.e., s.120.

[7] Halaçoğlu, a.g.e., s.1436.