İğdir Boyu

 

İğdir boyunun Divân-ı Lügati’t-Türk’e göre tanımlanmış tamgası.

Reşideddin’e göre Oğuzların Üçoklu kolundan Deniz Han evladına bağlı boylardan ilki olan İğdir boyu, Reşideddin’in listesinde yirmi birinci sırada verilmiştir. Reşidettin, eserinde Yiğdir olarak geçen ismin anlamını “iyilik, güzellik, yiğitlik” olarak veriyor ve ülüşünün aşığlu, ongununun ise çakır kuşu olduğunu söyler. Kaşgarlı Mahmut, Divan-ı Lugati’t-Türk’te bu boyu on dördüncü sırada gösteriyor.[1]

Faruk Sümer, Ebu’l Gazi Han’ın Şecere-i Terakkime’sinden alıntıyla, Şah Melik’in öldürülmesinden sonra Oğuzlardan önemli bir kümenin Mangışlak bölgesine gittiğini aktarır. Bunların arasında İğdir boyundan zümrelerin de olduğunu belirtmektedir.[2] Zamanımızda Türkmenistan bölgesinde yaşayan Türkmenlerin arasında İğdir isimli bir boya rastlanmamaktadır. Bunun sebebi büyük çoğunluğunun göç etmiş olması, kalanlarının da bu boyun alt grupları olup, farklı ad taşımaları olsa gerektir.[3]

Ebulgazi ise İğdir’in anlamını “büyük” olarak verir ve ongununu “kartal” olarak belirler.[4] İğdirlerin büyük kısmı Selçuklular hâkimiyetine girdikten sonra Anadolu, Suriye, Irak taraflarına gelerek yerleşmişlerdir. Osmanlı Devleti dahilinde İğdir adını taşıyan bir takım cemaatler vardı. 1486–1487 yılları arasında İçel ve Çukurova’da Osmanlı Devletinin idaresine giren boy beyleri arasında İğdiroğlu adında bir boy beyi de vardı. XVI. yy.da İç-il sancağında İğdir isimli bir cemaat yarı yerleşik olarak yaşıyordu. Daha sonra İğdir kelimesi tamamen kaybolmuş; isimleri sadece Artuk ve Biçer Olarak geçmeye başlamıştı.[5]

Ramazanlı ulusunun müstakil teşekküllerinden birisi olan Gökçelü aşiretine tabi İğdir isimli bir oymak vardı. Yine aynı aşirete bağlı İğdirli adında bir mezra da bulunmaktaydı. Adana bölgesi ve Yüreğir kazasına tabi bölgelerde İğdir adını taşıyan bir takım oymaklara rastlanılmıştır.[6]

Atçeken ulusu içerisinde Bozdoğanlı aşiretine tabi iki oymak İğdir ismini taşımaktaydı.  Faruk Sümer bu Bozdoğanlı aşiretlerinin esas kitlesinin İç-il bölgesinden gelmiş olmasına nispetle, bunlara tabi İğdirlerinde İç-ilden gelmiş olabileceğini söylemektedir.[7]

Teke sancağında İğdir ismini taşıyan 272 vergi nüfuslu bir İğdir oymağı bulunduğu gibi, bu ismi taşıyan bir takım yer adları da mevcuttu. Faruk Sümer Antalya’nın Gıyaseddin Keyhüsrev tarafından fethinden sonra Türk iskânını Yazıcıoğlu Ali’nin ağzından şu şekilde anlatmaktadır: “ O memleketin sahraları ve bişeleri İğdir’den Yörük evi ile doldu.” İğdir adında 72 vergi nüfuslu başka bir oymakta Hamid sancağının Eğridir kazasında yaşamaktaydı.[8] Doğu Anadolu’da bulunan Iğdır ilimizin adının bu boyun adından gelmesi olasıdır.

---

[1] Kaşgarlı, Mahmud, a.g.e., s.57.

[2] Faruk Sümer, a.g.e., s. 162, Faruk Sümer, Şah Melik’in kim olduğu konusunda bilgi vermemiştir. Onun, Oğuz Yabgulu Devleti’nde bir melik olduğunu Ö. Soner Hunkan’ın Türk Hakanlığı Karahanlılar isimli kitabından öğreniyoruz. (bkz. s.221-222)

[3] Aydın Budak, “Türkmenistan’da Bugünkü Oğuz Boyları”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, Sayı. 146, 1999, T.D.A.V., İstanbul 1999, s.45

[4] Ebulgazi Bahadır Han, a.g.e., s.51.

[5] Faruk, Sümer, “Türkmenler”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, S:86, Şubat 1994,  s.36.

[6] Sümer, Oğuzlar, s.339.

[7] Sümer, a.g.e., s.340.

[8] Sümer, a.g.e., s.340.