Selçuklular Döneminde Oğuzlar

 

Selçuklu fetihleri, Oğuz ve Türkmenler’in büyük bir kısmının Ön ve Küçük Asya’ya göç etmesine neden oldu. Yakın ve Orta Doğu, Kafkas ötesi Anadolu’ya yapılan göçlere rağmen yine de Oğuz ve Türkmen boylarının büyük bir kısmı, Orta Asya hudutları içinde kalmışlardı. XI. Yüzyılın ikinci yarısında Oğuz boylarının bazı grupları, şimdiki Batı ve Güney Kazakistan sınırları içinde Kıpçaklar ile karışık yaşıyorlardı.

Kuzey Hazar civarı, Sır Derya ve Aral çevresi Oğuzları, fazla büyük olmamakla birlikte toplu halde gruplar halinde yaşamaktaydılar. Bunlar bir zamanlar Sır-Derya Yabgu Devleti’ne tabi olan göçebe ve yarı göçebe Oğuzların kalıntılarıdır.[1]

 Onuncu asrın sonlarında İslâm dinini kabul ederek iyice güçlenen Oğuzlar, komşuları Peçenekler ve Hazarlar ile savaşlar yaparak onları yendiler. Fakat XI. yüzyılın ortalarında, Oğuzların İslâm dinini kabul etmemiş olan bir kısmı, Kıpçaklar’ın baskısıyla yurtlarını terk ederek Karadeniz’in kuzeyinden Tuna boylarına, oradan da Balkanlara indiler. İslâm dinine girmedikleri için etraflarını saran Hıristiyan devletlerin baskısıyla kısa zamanda benliklerini kaybederek, örf, an’ane ve geleneklerini unuttular. Eriyip, yok oldular. Geri kalanları da Bizans hizmetine girdiler. 1071’de yapılan Malazgirt Meydan Muharebesi’ne Bizanslıların yanında katıldılar. Fakat çok geçmeden Selçuklular tarafına geçtiler.[2]

Tarihi kayıtlar Oğuzların iki nehir arasında yaylak ve kışlak hayatını hayvancılık ile sürdürdüklerini ve Yengikent’te oturduklarını aktarmaktadır. Fahreddin Merverûdî’nin XII. Yüzyılda aralarında Oğuz ve Kara-Oğuzlar’ında bulunduğu Türkîzebân kabilelerin ekonomisiyle ilgili naklettikleri de bu bağlamda büyük önem taşımaktadır.[3]

İslâm dinini kabul eden Selçuk Bey’in idaresindeki Oğuz boyları ise, Oğuz Yabgu Devleti hükümdarının, kendilerine kötülük yapacağından çekinerek, yurtlarından ayrılıp Horasan taraflarına gittiler. Mâverâünnehir’de kalan diğer Oğuz boyları da, Kıpçakların hücum ve baskıları sonunda dağıldılar. Böylece Oğuzlar Devleti yıkıldı. Yerlerinde kalan Oğuzlar ise Karaçuk dağları bölgesinde, Mangışlak’da ve Seyhun Nehri kıyılarında yerleştiler. Daha sonra Karahıtayların ve Karlukların baskısı netîcesinde, Horasan’a gelip Selçuklulara tâbi oldular.[4]

Selçuk’un büyük oğlu Arslan İsrâil, Horasan’da hâkimiyet kurup, diğer Oğuz boylarını idaresi altında topladı. Daha sonraları, Tuğrul ve Çağrı Beyler idaresindeki Selçuklular, Sâmânoğulları ile ittifak kurarak, Karahanlılar’a ve Gazneliler’e karşı mücadele ettiler. Selçukluların başarılı idareleri sebebiyle pek çok Oğuz boyu onların hâkimiyetinde toplandı. Birçokları yerleşik hayata geçti.

Selçuklu Devletinin kurulmasında esas rolü oynayan Oğuzlar ve diğer Oğuz boyları, XI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren akın akın İran, Irak, Anadolu ve Suriye’ye doğru yayıldılar.[5] Selçuklu Devletinin sınırlarını Ceyhun Nehrinden Akdeniz’e kadar genişlettiler. İslâmiyet’i kabul etmeden önce dünyevî maksatlar ve kuru cihangirlik için çalışan, harp eden ve soylarının temizliğiyle tanınan Oğuzlar, İslâm dinini yaymaya gayret ettiler. Gittikleri yerlerde doğruluğun, adaletin, ilmin ve medeniyetin savunuculuğunu yaptılar. İnsanlara hizmet etmek, ilmin ve medeniyetin yayılmasını sağlamak için pek çok cami, medrese, kervansaray, hamam ve köprü yaptırdılar.

Büyük Selçuklu, Türkiye Selçukluları, Akkoyunlular, Salgurlular, Artukoğulları, Karamanoğulları, Ramazanoğulları, Dulkadiroğulları ve Osmanlı devletlerini kurarak gaza ve cihad anlayışına hizmet ettiler. İslâmiyet’in ve Müslümanların yok edilmesi için çalışan Haçlılara karşı parlak zaferler kazandılar. İslâmiyet’e, ilme ve adalete karşı olan ortaçağ Avrupa’sına pek çok yenilikleri götürdüler. Bugün Türkiye, Azerbaycan, İran, Türkmenistan, Afganistan, Irak ve Suriye’de yaşayan Türkler, Oğuzların neslindendir.[6]

---

[1] Agacanov, a.g.e.,312.

[2] Sümer, a.g.e., 117-118.

[3] Agacanov, a.g.e., 131.

[4] Sümer, a.g.e., 118.

[5] Sümer, a.g.e., 119.

[6] Sümer, a.g.e., 120.