Dodurga Boyu

 

Dodurga boyunun Divân-ı Lügati’t-Türk’e göre tanımlanmış tamgası.

Kâşgarlı Mahmud XI. yüzyılı Oğuz boyları listesinde bu boyu on altıncı sırada Toturka imlası ile yazar ve damgasının şeklini verir. Manası Reşideddin’de “ülkeyi alan ve düzene sokan” olarak verilmiştir Reşidüddin ise XIV. yüzyıl Dodurga boyunu Bozoklar arasında ve Ay Han’ın oğullarından biri olarak gösterir, adını da şimdi telaffuz edilen şekilde kaydeder. Reşidüddin’e göre Dodurga “ülke almak ve yönetmek”[1] demektir.

Ülüşü (Oğuz eli’nin resmi toplantılarında koyunun etinden yiyeceği kısım) “aşiğlu” ve onkunu (totem kuşu)  kızıl kartaldır.[2] Ancak Reşidüddin ile ona dayanan Yazıcıoğlu Ali Efendi’nin (XV yüzyıl) Selçukname’sindeki damgalar Kaşgarlı Mahmud’un eserindekilere benzememektedir.

Destanı eserlerde ve vekâyinâmeler de bu boyun adı geçmez. Fakat Fahreddin Mübarek Şah’ın 1206 yılında Hindistan’da yazdığı eserinde zikredilen Oğuz boyları arasında Dodurga (Toturga) da görülür.[3]

Yer adlarına gelince, XIV. yüzyılın birinci yarısında kaleme alınan Floransalı F.B. Pegolotti’nin eserinde Sivas’ın doğusunda ve ona bir konak mesafede gösterilen Dudriaga’nın Dodurga’yı ifade et­tiği anlaşılmaktadır. Çünkü aynı yüzyılın sonlarına doğru Sivas’ta yazılmış olan Bezm-ü Rezm’de Zara ile birlikte bir yörenin adı olarak Toturga’ya rastlanır.

Tahrir defterlerinde Dodurga, Doturğa, Todurğa ve Toturğa gibi muhtelif imlalarda yazılan bu Oğuz boyuna ait Anadolu’da. 24 yer adına rastlanmaktadır. Bu yer adlarından birini Bolu’ya bağlı yörelerden (nâhiye) biri taşıyor.[4] XIII. yüzyılın ikinci yarısında Tebrize’e gitmekte olan İtalyan seyyahlarından Pegolotti Sivas’tan sonra Dudriaga denilen bir yere geliyor ki, bunun Dodurga olduğunda şüphe yoktur.

 Bezin-u Rezm’de de Zâra ile birlikte Dodurga adlı bir bölgeden bahsedilir. Burası, Osmanlı devrinde Sivas’ın doğusunda, Zâra’dan bir konak mesafede, ana yol üzerinde bulunan bir köy idi. Bu yer adlarından başka XVI. yüzyılda Anadolu’nun muhtelif yerlerinde olmak üzere bu boya mensup bazı teşekküller görülmektedir.[5]

 XVI. yüzyıla ait defterlerde yirmi dört kadar Dodurga adı görülür. Bu yirmi dört yer adından yedisi Bolu sancağında bulunmaktadır ve bunlardan biri kaza, diğerleri köydür. Yine Dodurga boyuna ait beş yer adına da Bolu’ya komşu Kastamonu sancağında rastlanmaktadır. Bütün bunlar Dodurga boyuna mensup pek kalabalık bir kümenin bu sancaklarda yerleşmiş ol­duğunu açıkça ortaya koyar. Geri kalan yer adlarından ikisi Karahisâr-ı Sâhib (Afyon), ikisi Menteşe (Muğla), ikisi de Sivas sancaklarında bulunmaktadır.

Yer adlarından başka yine XVI. yüzyıl­da Anadolu’nun çeşitli yerlerinde Dodurga adını taşıyan oymaklar da vardır. Bu oymaklar içinde nüfus bakımından en önemlisi Tarsus’un kuzeyinde yaşamakta ve boy beyi Esen’e nisbetle Esenlü adını taşımaktaydı. Esen Bey’in oturduğu yer şimdi bir köy olup Esenli adıyla anılır.

Esenlü oymağı Bozca Dodurga ve Ertene (Erdene) Bey Dodurgası adlarıyla iki kola ayrılmıştı. Bozca ile Ertene’nin Esen Bey’in oğulları olduğunda şüphe yoktur. 1519 yılında bu Dodurga oymağı otuz obadan (cemaat) meydana gelmişti. Bu obalardan her biri bir ekinliğe sahipti. Bundan başka adı geçen oymağın Kuzu ve Uzamış adlı iki köyü de vardı.

Diğer kalabalık bir Dodurga topluluğu Ulu Yörük arasında olup Turhal yöresindeki yedi kışlakta oturmaktaydı. Bu Dodurgalara Turhal Türkleri de deniliyordu. Kayda değer üçüncü Dodurga topluluğu da Diyarbakır bölgesindeki Bozulus’a dâhil bulunmaktaydı.[6] Bu kolun II. Selim devrinde (1566-1574) altı küçük obaya ayrılmış olduğu bilinmektedir.

XIX. yüzyılda İran’da Oğuzeli’nin ensâbına dair yazılmış bir eserde Dodurgalar’dan kalabalık bir grubun Türkmen çölünde (Etrek ve Gürgen çayları arası) yaşadığı belirtildikten sonra onların dayanıklı ve hızlı koşan cins atlar yetiştirdikleri yazılmıştır. Burada Göklenler’i teşkil eden iki koldan Dodurgalar’ın kolunun kastedildiği şüphesizdir.

Bugün de Anadolu’da Dodurga adını taşıyan çeşitli yerleşim merkezleri mev­cut olup bunlar Çorum iline bağlı Dodurga ilçesiyle Sandıklı (Afyon), Yenimahal­le (Ankara), Bolu merkez, Mudurnu (Bo­lu), Çerkeş (Çankırı), Orta (Çankırı), Fethiye (Muğla), Boyabat (Sinop), Tokat merkez ve Ulus (Bartın) ilçelerine bağlı Dodurga köyleridir.[7]

---

[1] Gündüz, a.g.e., s.42.

[2] Ebulgazi, Bahadır Han, a.g.e., s.50.

[3] Sümer, a.g.e., 563.

[4] Yusuf, Halaçoğlu, Anadolu’da Aşiretler Oymaklar Cemaatler, Ankara, 2009. s.1605.

[5] Sümer, a.g.e., 263.

[6] Halaçoğlu, a.g.e., s.1608.

[7] Halaçoğlu, a.g.e., 1609.